Czy popkultura powinna pokazywa─ć toksyczne zwi─ģzki w spos├│b romantyczny?

Nadchodzi kolejna kinowa adaptacja ksi─ģ┼╝ek o Christianie Greyu, wi─Öc to idealny moment, aby zada─ć sobie bardzo wa┼╝ne pytanie: czy autorzy powinni romantyzowa─ć toksyczne zwi─ģzki?

┬Ā ┬Ā ┬Ā ┬ĀDwa tygodnie temu poruszy┼éam ten temat na naszym fanpage'u. Zdania by┼éy mocno podzielone, chocia┼╝ wi─Ökszo┼ø─ć czytelnik├│w twierdzi┼éa, ┼╝e nie powinno si─Ö zakazywa─ć tw├│rcom pisania o tym, o czym chc─ģ, nawet je┼øli tym czym┼ø jest zwi─ģzek, w kt├│rym obecna jest przemoc (czy to psychiczna czy fizyczna). Wielu ludziom wydaje si─Ö, ┼╝e dyskusja na ten temat nie ma sensu. Przecie┼╝ to tylko filmy, seriale, ksi─ģ┼╝ki i komiksy, prawda? Ka┼╝dy normalny cz┼éowiek wie, ┼╝e to tylko fikcja, wi─Öc nie powinni┼ømy martwi─ć si─Ö tym, jak opowiadana historia wp┼éynie na odbiorc├│w. Niestety, rzeczywisto┼ø─ć nie jest taka prosta.

┬Ā ┬Ā ┬Ā S┼éowo pisane owszem, wp┼éywa na ludzi, jednak znacznej wi─Ökszo┼øci udaje si─Ö oddzieli─ć w tym przypadku to, co jest prawd─ģ od zmy┼ølonej opowie┼øci. Sytuacja wygl─ģda inaczej, kiedy we┼║miemy pod uwag─Ö seriale b─ģd┼║ filmy. Ju┼╝ w latach 90. XX wieku Clifford Nass i Byron Reeves udowodnili, ┼╝e widzowie cz─Östo traktuj─ģ bohater├│w z ekranu jak gdyby byli prawdziwymi osobami. Od tamtej pory wp┼éyw ruchomych obrazk├│w jest nieustannie badany przez r├│┼╝nych naukowc├│w. Wiadomo, ┼╝e najbardziej na niego podatne s─ģ dzieci, kt├│re fikcyjne wydarzenia bior─ģ za fakty oraz wzorce zachowania. Troch─Ö inaczej jest z osobami doros┼éymi, poniewa┼╝ kiedy zaczynamy dojrzewa─ć, tym samym nabywamy umiej─Ötno┼ø─ć g┼é─Öbszej analizy tego, co do┼øwiadczamy. Jednak wci─ģ┼╝ zar├│wno filmy i seriale, jak i ksi─ģ┼╝ki, komiksy lub inna dziedzina popkultury, s─ģ w stanie zmieni─ć nasz tok my┼ølenia, przedstawi─ć wzorce zachowania, kt├│re mo┼╝emy p├│┼║niej powiela─ć, albo po prostu wzbudzi─ć w nas ogromne emocje.

┬Ā ┬Ā ┬Ā ┬ĀW┼éa┼ønie dlatego nie powinni┼ømy bagatelizowa─ć wp┼éywu fikcyjnych opowie┼øci na odbiorc├│w. Niestety, s─ģ takie dzie┼éa (nie tylko kultury popularnej), kt├│re s─ģ szkodliwe spo┼éecznie. Jednym z ostatnim smaczk├│w jest s┼éawny film Patryka Vegi, Botoks. Ukazuje fa┼észywy wizerunek pracownik├│w s┼éu┼╝by zdrowia, nie ma w sobie ┼╝adnej warto┼øci (czy to artystycznej, czy rozrywkowej, czy edukacyjnej), a jednak nadal ogromna cz─Ö┼ø─ć widz├│w uznaje, ┼╝e jest to film oparty na prawdziwych wydarzeniach. Oczywi┼øcie, takowa adnotacja r├│wnie┼╝ robi swoje, ale gdyby jej zabrak┼éo, to nadal wielu odbiorc├│w my┼øla┼éoby, ┼╝e ma do czynienia z przedstawieniem czego┼ø, co naprawd─Ö si─Ö wydarzy┼éo, albo mog┼éo si─Ö wydarzy─ć.

┬Ā ┬Ā ┬Ā ┬ĀW przypadku serii 50 Shades of Grey┬Ānie pojawi┼éa si─Ö ┼╝adna informacja o tym, ┼╝e wydarzenia opisane w ksi─ģ┼╝kach s─ģ oparte na prawdziwych wydarzeniach. Co wi─Öcej, chyba ka┼╝dy wie, ┼╝e opowie┼ø─ć o Anie Steel i Christianu Grey jest fan fiction innej serii ksi─ģ┼╝ek: Twilight. Ca┼ékiem niedawno tysi─ģce kobiet oszala┼éy na punkcie m┼éodego biznesmena, kt├│ry postanowi┼é wprowadzi─ć ┼øwie┼╝o upieczon─ģ absolwentk─Ö uniwersytetu, w sw├│j ┼øwiat wielu odcieni szaro┼øci. Historia jakich wiele i nawet obecno┼ø─ć BDSM nie robi z tych ksi─ģ┼╝ek nic szokuj─ģcego. Nie ma nic z┼éego w tym, je┼øli osoby postanawiaj─ģ uskutecznia─ć taki rodzaj zbli┼╝e┼ä seksualnych. O ile wszystkie zainteresowane strony zgadzaj─ģ si─Ö na taki stan rzeczy, a relacja oparta jest na bezgranicznym zaufaniu i wzajemnym szacunku. Niestety, w Greyu nie ma nic z tych rzeczy. Christian traktuje An─Ö ┼║le. Wymusza na niej nawet takie czynno┼øci, jak jedzenie tego, co dla niej wybra┼é. Jest agresywny, zamkni─Öty w sobie, nie akceptuje odmowy swojej partnerki, przestawia jej ┼╝ycie w zale┼╝no┼øci od tego, jaki ma kaprys, nie szanuje ani jej, ani nikogo innego. Mimo to, ksi─ģ┼╝ki nadal ciesz─ģ si─Ö ogromnym zainteresowaniem, w lutym 2018 roku do kin wejdzie adaptacja trzeciej ju┼╝ cz─Ö┼øci i - chocia┼╝ nietrudno znale┼║─ć g┼éosy sprzeciwu - rzesze ludzi uwa┼╝aj─ģ zwi─ģzek Christiana i Any za wymarzony. Dlaczego?

┬Ā ┬Ā ┬Ā ┬ĀS─ģ ku temu dwa powody. Pierwszym z nich jest spos├│b, w jaki E.L. James opisa┼éa t─Ö relacj─Ö. Drugim jest sytuacja w rzeczywistym spo┼éecze┼ästwie.

┬Ā ┬Ā ┬Ā Ustalmy jedn─ģ rzecz: autorzy mog─ģ pisa─ć o takich zwi─ģzkach, na jakie maj─ģ ochot─Ö, a tw├│rcy filmowi i serialowi nie musz─ģ rezygnowa─ć z przedstawiania toksycznych relacji. Zakazywanie im tego jest cenzur─ģ. Jest jednak jeden, bardzo wa┼╝ny, warunek. Relacje, w kt├│rych obecna jest przemoc fizyczna lub psychiczna, b─ģd┼║ kt├│re z jakiego┼ø powodu nie mo┼╝na nazwa─ć zdrowymi zwi─ģzkami, powinny by─ć tworzone z jeszcze wi─Öksz─ģ uwag─ģ, ni┼╝ relacje pozytywne. Oboj─Ötnie czy autorzy ksi─ģ┼╝ek, komiks├│w, film├│w i seriali chc─ģ doprowadzi─ć z┼é─ģ relacj─Ö do szcz─Ö┼øliwego zako┼äczenia, czy nie, powinni umie┼øci─ć w swoim dziele wyra┼║ne sygna┼éy, ┼╝e jakakolwiek przemoc jest czym┼ø z┼éym. Mog─ģ to zrobi─ć na wiele sposob├│w i wcale nie musz─ģ doprowadzi─ć do happy endu.

┬Ā ┬Ā ┬Ā ┼Üwietnym przyk┼éadem dobrego tworzenia toksycznych relacji jest ksi─ģ┼╝ka Gone Girl, kt├│ra doczeka┼éa si─Ö tak┼╝e ekranizacji. G┼é├│wna bohaterka ginie w niewyja┼ønionych okoliczno┼øciach, a o jej morderstwo zostaje oskar┼╝ony m─ģ┼╝. Nie chc─Ö spoilerowa─ć tym, kt├│rzy jeszcze nie mieli okazji czyta─ć b─ģd┼║ ogl─ģda─ć tej wci─ģgaj─ģcej historii, ale mog─Ö zapewni─ć Was, ┼╝e to ma┼é┼╝e┼ästwo nie by┼éo zdrowym zwi─ģzkiem. Przez ca┼é─ģ opowie┼ø─ć otrzymujemy wyra┼║ne sygna┼éy, ┼╝e ta relacja jest nieodpowiednia i mimo tego, ┼╝e g┼é├│wna bohaterka jest niezwykle fascynuj─ģca, to nie s─ģdz─Ö by kto┼ø marzy┼é o takim ma┼é┼╝e┼ästwie.

┬Ā ┬Ā ┬Ā Jednak s─ģ takie przypadki, w kt├│rych autorzy wyra┼║nie m├│wi─ģ o tym, ┼╝e przedstawiona przez nich relacja jest toksyczna i nieodpowiednia, a odbiorcy i tak j─ģ romantyzuj─ģ. Od kiedy Harley Quinn pojawi┼éa si─Ö w serialu animowanym Batman: The Animated Series, a potem w komiksach, jej zwi─ģzek z Jokerem przedstawiany jest jako nieodpowiedni. Bohaterka nie raz u┼øwiadamia┼éa sobie, ┼╝e jej P─ģczu┼ø nie tylko ni─ģ manipuluje, ale r├│wnie┼╝ zn─Öca si─Ö psychicznie i fizycznie. Gdyby tego by┼éo ma┼éo, Harley towarzyszy┼éa wierna przyjaci├│┼éka, Poison Ivy, kt├│ra otwarcie m├│wi┼éa o tym, ┼╝e Joker zn─Öca si─Ö nad swoj─ģ partnerk─ģ. Mimo to, po dzi┼ø dzie┼ä wielu fan├│w uwa┼╝a zwi─ģzek Harley i Jokera za pi─Ökny i romantyczny. Sympatia dla tej pary wzros┼éa, od kiedy na ekranach kin pojawi┼é si─Ö film Suicide Squad. Od tej pory do tego psychopatycznego mordercy i jego partnerki wzdychali nie tylko komiksiarze.

┬Ā ┬Ā ┬Ā ┬ĀMimo wszystko, nawet kiedy m├│wienie przez autor├│w wprost, ┼╝e przedstawiona przez nich relacja jest nieodpowiednia, zawodzi, to wci─ģ┼╝ istnieje rada na to, aby u┼øwiadomi─ć odbiorc├│w, ┼╝e nie nale┼╝y wzorowa─ć si─Ö na takich zwi─ģzkach. Wszystko bowiem opiera si─Ö o odpowiedni─ģ edukacj─Ö. Jest to trudne zadanie, poniewa┼╝ - po pierwsze - popkultura pe┼éna jest romantyzowania przemocy (nie tylko w przypadku przedstawiania seryjnych morderc├│w, ale w takich, wydawa┼éoby si─Ö, b┼éahych filmowych momentach, jak zmuszenie Lei przez Hana do poca┼éunku), ale - po drugie - w rzeczywistych relacjach wci─ģ┼╝ prym wiedzie stygmatyzacja ofiar przemocy, nier├│wno┼ø─ć p┼éci i ciche przyzwolenie dla zn─Öcania si─Ö i molestowania. ├ōw problem szeroko wykracza poza ramy popkultury, ale r├│wnie┼╝ w granicach kulturalnych mo┼╝na co┼ø zdzia┼éa─ć.

┬Ā ┬Ā ┬Ā Bardzo wa┼╝ne s─ģ wypowiedzi aktor├│w, pisarzy, tw├│rc├│w filmowych i wszystkich innych dzia┼éaczy kultury. Istotne jest, aby znane osoby zabiera┼éy g┼éos w sprawach spo┼éecznych, szczeg├│lnie je┼øli bra┼éy udzia┼é w tworzeniu dzie┼éa, przedstawiaj─ģcego toksyczn─ģ relacj─Ö. Margot Robbie, odtw├│rczyni Harley Quinn w Suicide Sqad, niczym mantr─Ö powtarza, ┼╝e zwi─ģzek jej bohaterki i Jokera nie powinien by─ć romantyzowany.

┬Ā ┬Ā ┬Ā Chocia┼╝ w tym tek┼øcie jedynie lizn─Ö┼éam problem romantyzowania przemocy w zwi─ģzkach, to mam nadziej─Ö, ┼╝e popchnie Was do rozmy┼øla┼ä o tym, jak to powinno by─ć z tymi dzie┼éami. Czy naprawd─Ö jeste┼ømy w stanie zaradzi─ć na wszystko odpowiednimi edukacj─ģ i przedstawianiem toksycznych zwi─ģzk├│w? Czy mo┼╝e jednak naprawd─Ö warto wprowadzi─ć regu┼éy, zakazuj─ģce autorom tworzenia takich relacji? Moim zdaniem, cenzura nie ma sensu. Wa┼╝niejsze jest rozpocz─Öcie pracy od podstaw. W ko┼äcu, czy wini─ć powinni┼ømy bro┼ä, czy osob─Ö, kt├│ra z niej zabi┼éa?